رابطه عقیدتی - معرفتی انسان و خدا در نهج البلاغه

مفهوم «رابطه» یک­صد و پنجاه سال پیش هرگز به معنای امروزی به­کار نمی­رفت. با این وجود، مفاهیم جانشین آن از قبیل «انس» در نهج ­البلاغه به­کرّات آمده است که هریک از آنها بیان­کننده اصناف و مراتب رابطه اعم از رابطه انسان و خدا و سایر رابطه­هایند. در زمینه روابط انسان، در مجموع با چهار رابطه مواجهیم: رابطه انسان با خدا، خودش، انسان­های دیگر و طبیعت. هریک از این روابط هم در پنج ساحت وجودی انسان تحقق می­یابند که در مجموع بیست نوع رابطه را دربر می­گیرد که یکی از آنها، رابطه عقیدتی - معرفتی انسان و خداست. این رابطه شامل روابط بندگی، خلیفگی، عاشقانه و همکاری است که روابط اول و سوم و دوم به ترتیب از بسامد بالایی در نهج ­البلاغه برخوردارند. اما رابطه همکاری به آن شکلی که در ادیان خاور دور نظیر دائویی (taoism) مطرح است، در نهج ­البلاغه طرح نشده است؛ اما در عین حال، خدا و بنده همکاری می­کنند تا رفتارهای انسان بهتر و به کمال خود نزدیک شود.